Işık, Algı ve Psikoloji
Işık, Algı ve Psikoloji (Ganzfeld Etkisi)
Bu yazımda aydınlatmanın insan algısı üzerindeki psikolojik etkilerinin sanat, savaş ve günlük hayata yansımalarından bahsedeceğim.
Daha önceki yazılarımda ışık renk spektrumunun insan psikolojisi üstünde ki etkilerinden kısa bahsetmiştim. Konuyu biraz daha detaylandırmak istiyorum.
Bir insanın kendine özgü duygusal hallerini veya davranışını uyaran, bir aydınlatma kaynağına ve renklerine maruz kalma aralığı; insanı heyecanlandırabilir, hareket seviyesini arttırabilir, etkileyebilir, iletişim kurabilir, iyileştirebilir ve sağlıklı kılabilir. Işık tasarımcıları tarafından aydınlatmanın stratejik düzeni ve modülasyonu, algılayıcının ruh halini etkileyebilir, kutsal bir ortamda (tapınak veya kilise olarak) bir huzur ve dinlenme hissi yaratabilir veya sahnede tiyatro performansı sırasında seyirciyi uzay-zaman bağlamında verilmek istenen atmosferin içine girmesini sağlayabilir.
Mimari, kentsel, ticari, iş ortamı veya sergi alanı içerisinde, ışık ortamına maruz kalan bir kişi tarafından belirli bilişsel ve duygusal tepkilerin uyandırılması (örneğin,müze veya sanat galerisi), ışığın insan psiklojisi üzerinde en belirgin etkilerinden biridir. Genellikle spor salonlarının soyunma odalarında üstten verilen ışığın, spor sonrası şişmiş kasların üstüne düşürek yarattığı gölge oyunları insanı motive edip, iyi hissetmesini sağlar. Bu örnek psikolojik olarak ışığın kullanımı ile iligili örneklerden sadece bir tanesi.
Aydınlatma ve Duygular
Bazen ışık tasarımcıları, aydınlatmalarıyla ilgili fonksiyonel veya estetik değerlere odaklandıklarından projedeki yaratmak istedikleri psikolojik atmosferi göz ardı edebilir. Bir evde veya çalışma alanında, yoğunluğuna, doygunluğuna ve modülasyonuna göre ışık insanı uyarabilir; özel duygusal durumlar, algılayıcının dinamizmi, gevşemesi, mahremiyeti, görsel netliği, verimlilik, ayrıca stres, uykululuk, üzüntü, huzursuzluk, kaygı veya kişinin içindeki belirli bilişsel becerileri de aktif hale getirebilir. Işığa maruz kalan bir öznenin bireysel tepkisi, ışığın içinde değişkendir.Işık kaynağının uçları arasında, parlak loş, merkezi, çevresel, sıcak, soğuk: kısacası, algılayıcının psikolojik tepkilerinde bir değişikliğe neden olmak mümkündür.
Işığı Hissetmek
Işığa maruz kalan bireyin algısına, bir ışık kaynağı tarafından yaratılan etkinin yanı sıra bir ses de eklersek etki büyür; bir müzik parçası gibi. Renkli ışık algılayıcıda (kromatik renk aralığına göre) dokunma hissi uyandırabilir, yada algılanan his kendini sıcaklık biçiminde gösterebilir. Bu şekilde birey ışığı “hissedebilir”.
Ganzfeld Etkisi Sanat ve Savaş
Işık bazen kötü etkileri olan alanlarda da etkin bir şekilde kullanılmıştır.Örneğin Ganzfeld etkisi denilen; bir kaynaktan tek düze ve uzun süre boyunca kişiye verilen ışık bir süre sonra maruz kalan kişide algı ver gerçeklik sorunlarına yol açmaktadır. Ganzfeld etkisi denen bu yöntem Kore ve Vietnam savaşlarında, ayrıca İrlanda ordusu tarafından, kurbanlara işkence yapmak amaçlı kullanılmıştır.
Ganzfeld etkisi; Sanatçı James Turrell ın ellerinde ise tam bir görsel şölene dönüşmüştür. Sanatçı yabancılaşma ve derinlik hissini yok etmek ve insan üstünde ki etkilerini görebilmek için flüoresan ışığını kullanmıştır. Aşağıda ki resimlerde eserlerinde bir kaçını görebilirsiniz. İzleyiciye mekanda tamlık-doluluk hissi sunar ve boşluk yada ufukun yok olmasını sağlayarak yaptığı bu çalışmalarda, ışığın psikoloij olarak insan üstünde ki etkilerini harika bir şekilde göstermiştir.
Ayrıca Ganzfeld etkisinin insan psikolojisi üstünde ki halüsinatif etkisinden bahsetmek istiyorum. Deney beyaz pinpon toplarının tam ortadan kesilerek göze bantlanmasıyla başlıyor. Ardından kırmızı ışık kaynağının karşısına geçerek, belirli bir hz değerde ki gansfeld deneyi için hazırlanmış müziklerden seçiyorsunuz. İç bükey yüzeye yansayan homojen kırmızı ışık perspektif algımızı kırdığından bir süre sonra beynimiz anlamdırma ihtiyacından kaynaklı ışık ve müzikten gelen sinyalleri bloklayarak, yerine hafızanızdan derlediği sanrılardan oluşan görseller sunuyor. Bu deney de ışığın varlık üstünde ki önemini ve etkisini gösteriyor.
Aydınlatmanın ve ışığın günlük hayatta çok bilinmeyen psikolojik deneyim ve hissiyatını yukarıda verdiğim örnekler ile anlatmak istedim. Aydınlatmanın canlılar üzerinde ki psikolojik etkiileri düşünülerek yapılan aydınlatma tasarımı, projelerin gerçek güzelliğin sağlayan anahtar noktadır.
Kaynaklar: Department of Human, Social and Health Sciences, University of Cassino and Southern Latio, Cassino, Italy; Psychology of Light: How Light Influences the Health and Psyche
Resimler: James Turrell
